Му задава ли Трамп „осакатувачки“ удар на Путин?

Додека Доналд Трамп му нуди на Владимир Путин договор за прекин на војната, неговите најнови санкции го погодија рускиот моќник со силен удар во стомакот што може да трае многу подолго од каков било прекин на огнот. Санкциите поддржани од САД врз руските нафтени гиганти Роснефт и Лукоил исцицаа милијарди долари од неговата воена машина, создавајќи нова дупка во финансиите на Кремљ и принудувајќи го Путин да се бори да спречи економска криза.

Но, санкциите не го погодија само дома. Трамповата репресија се чини дека ќе го оддалечи Кремљ уште повеќе од неговиот источноевропски двор, нанесувајќи им осакатувачки удар на визиите на Путин за враќање на империјалната моќ на Русија. Србија и Бугарија, две поранешни земји од советскиот блок со длабоки историски врски со Москва, сега се принудени да ги избркаат руските нафтени гиганти од своите економии.

„Она што го гледаме овде е прекројување на сферите на интерес“, вели Игор Новаковиќ, аналитичар во Центарот за меѓународни и безбедносни прашања со седиште во Белград.

„Деловното влијание на Русите во овие земји и политичкиот интерес што доаѓа со него се завршени.“

Кризата започна на 22 октомври, кога Скот Бесент, секретарот за финансии на САД, објави дека Америка се приклучува на ЕУ и Велика Британија во воведувањето санкции врз Роснефт и Лукоил, обвинувајќи го „одбивањето на Путин да ја заврши оваа бесмислена војна“.

Во Бугарија, Лукоил ја поседува најголемата рафинерија во земјата и повеќе од 200 бензински пумпи, што значи дека санкциите би се одразиле на економијата доколку Русите бидат сопственици. За да се избегне таква криза, бугарската влада неодамна ја презеде контролата врз компанијата и го назначи Румен Спецов, поранешен шеф на даночната управа и шампион во бодибилдинг, за специјален администратор. Потоа САД им дадоа на Лукоил и на администраторот шест месеци да најдат купувач.

„Лукоил беше круната на руското влијание во Бугарија“, вели Руслан Стефанов, главен економист во Центарот за проучување на демократијата со седиште во Софија.

„Дури и да има мир во Украина, долгорочната политика на Русија е да оди против Европа. Затоа не можеме да продолжиме да работиме со нив. Раздвојување е името на играта.“

Иако Бугарија е членка на ЕУ и НАТО, ова беше радикален чекор. Земјата, која некогаш беше толку блиска со Москва што побара да се приклучи кон Советскиот Сојуз, е поларизирана помеѓу про- и антируски политички сили. Про-рускиот претседател, Румен Радев, се обиде да го блокира државното запленување на средствата на Лукоил, но пратениците гласаа за поништување на неговото вето. Политичкиот пејзаж можеби се менува.

Во Србија, која војуваше со НАТО во 1990-тите, политичарите долго време се обидуваат да се справат со политичката дилема меѓу Русија и ЕУ. Но, сега Белград можеби ќе мора да избере страна.

„Седењето на линијата беше можно само кога имавме стабилен меѓународен поредок“, вели Новаковиќ. „Сега овој меѓународен поредок се преобликува, работите се менуваат.“

Претседателот Александар Вучиќ е подготвен да ја преземе контролата врз рафинеријата за нафта Нафтна индустрија Србија (НИС), која е во сопственост на поддржаните од Кремљ „Газпром Нефт“ и „Газпром“. Рафинеријата е во „режим на мирување“ бидејќи никој не може да продава нафта на санкционираната НИС. Вучиќ се надева дека американското Министерство за финансии ќе му даде одложување на санкциите што ќе му овозможи да ја рестартира рафинеријата додека не се најде купувач кој не е руски. Сепак, Вучиќ сè уште се обидува да избегне стекнување непријатели. Минатата недела им рече на новинарите дека ако НИС биде национализирана, „ќе им ја понудиме највисоката можна цена… на нашите руски пријатели“.

Но, зад омекнувањето, реалноста е дека Русија изгуби клучен извор на влијание, вели Новаковиќ.

„На еден или друг начин, се чини дека Русите и Газпром се надвор“, вели тој. „Последиците од тоа за Србија ќе бидат туркање кон Западот, без сомнение.“

За Русите, тоа ќе биде горчлив удар. Централен принцип на размислувањето на Путин е дека Русија има легитимна историска сфера на интерес што се протега длабоко во источна и централна Европа.

Како што поранешниот претседател и гласноговорник на Путин, Дмитриј Медведев, рече минатата година: „Колку е помоќна една држава, толку повеќе нејзините стратешки фронтови се протегаат надвор од нејзините државни граници. Ова е зоната на национални интереси на државата.“

Емилија Занкина, бугарски политиколог и декан на Универзитетот Темпл во Рим, вели дека губењето на влијанието врз источноевропската енергија „ги турка Русите во ќош“.

„Тоа не значи дека нивното влијание ќе исчезне“, вели таа. „Но, сигурно ќе биде ограничено и веројатно ќе се продлабочи во нивните сомнителни мрежи“.

Во меѓувреме, ако санкциите на Роснефт и Лукоил му предизвикаа проблеми на Путин во неговиот европски двор, тие може да предизвикаат уште поголеми конфликти дома, бидејќи неговата воена машина губи милијарди долари месечно.

Извозот на нафта од Русија во Кина, најголемиот купувач на Кремљ, се намали за 500.000 , односно за 800.000 барели дневно од октомври, покажуваат бројките на Кплер. Ова е најниското ниво забележано од почетокот на војната во февруари 2022 година. Извозот во Индија и Турција исто така се намали. Севкупно, извозот на Лукоил речиси исчезна. Во септември, нафтената компанија продаваше 569.000 барели нафта дневно. До ноември, тоа се намали за 89% на само 64.000. Извозот на нафта по море на „Роснефт“ исто така се намали за 28% во последните два месеци.

Новите правила влијаеја и на обемот на нафта што Русија може да ја продаде и на цената по која може да ја продаде. Попустот на руската нафта продадена на Индија неодамна се зголеми од 2 долари во споредба со суровата нафта „Брент“ на 6 долари. Пред санкциите на САД, руската нафта всушност се продаваше на Кина по премија од 2 долари во споредба со Брент од нејзиното источно пристаниште Козмино. Сега, се продава со попуст од 4 долари. Сметката е огромна.

Севкупно, новите санкции на САД го чинат Путин помеѓу 2,5 и 5 милијарди долари месечно во изгубени приходи од нафта, проценува Бенџамин Хилгенсток од Институтот за економија во Киев (KSE).Ова е еквивалентно на околу една третина од месечните приходи од извоз на Русија, кои вкупно изнесуваа 15,4 милијарди долари во септември.

Но, аналитичарите не мислат дека влијанието ќе трае долго, бидејќи Русија се обидува да ја промени својата стратегија.Ова произлегува од фактот дека сè уште е легално да се купува руска нафта, што значи дека купувачите се соочуваат со казни само ако купуваат од санкционираните компании. Значи, Русија користи различни компании за да ја продава својата нафта.

„Она што Русија се обидува да го направи е да ги продаде своите барели, но со што е можно повеќе отстранување на етикетите на Роснефт и Лукоил“, вели Хомајун Фалакшахи, раководител на анализата на сурова нафта во Кплер.

Обемот на руска нафта продадена од „непознати“ субјекти се зголеми повеќе од трипати помеѓу октомври и ноември, достигнувајќи рекордно високо ниво од повеќе од еден милион барели дневно, покажуваат бројките на Кплер.

Ова значи дека непознатите продавачи се на пат да го надминат Роснефт како најголем продавач на руска нафта. Фалакшахи додава забелешка дека бидејќи податоците се многу нови, тие вклучуваат некои непознати продавачи кои веројатно ќе бидат идентификувани како штом ќе станат достапни повеќе податоци. Но, траекторијата е неоспорна.

„Станува збор само за преработка на синџирот на снабдување и инфраструктурата што ја имаат во странство“, вели тој. Русија ја менува документацијата за своите пратки, така што различни компании стануваат продавачи пред товарите за да стигнат до нивните дестинации.

Анализата на Кплер за неодамнешната активност на танкерите покажува забележителна промена во трговијата со руска сурова нафта, која почна да прави повеќе пренасочувања на средно патување помеѓу Кина и Индија и трансфери од брод до брод на необични локации, како што е крајбрежјето на Мумбаи, што не е типична зона за пренос.

Како и новите „непознати“ продавачи, флота од други помали руски компании се појави како поголеми продавачи на нафта во последните месеци. Податоците на Кплер покажуваат дека компании како што се Татнефт, РусЕкспорт, МорЕкспорт и Алгаф Марин DMCC се појавија како нови, растечки продавачи на руска нафта во последните месеци.

Тоа е слично како долго санкционираниот Иран. Врз основа на овој преседан, Фалакшахи вели дека веројатно ќе ѝ требаат само два или три месеци на Русија целосно да ја насочи продажбата на нафта преку различни компании и да ги нормализира обемот на извоз на нафта.

Но, иако Путин ќе може да ги надомести продажбите, малку е веројатно дека ќе може да ја врати цената. Прашањето е дали овој економски неуспех конечно ќе биде доволен за да го натера Путин да проголта мировен договор кој најверојатно нема да ги исполни неговите желби.

„Русите нема да се откажат без борба“, предупредува Стефанов. „Но, овие санкции се одамна потребни ако сериозно размислуваме да ја донесеме Русија на преговарачка маса“. (Телеграф)