Избори денес во Молдавија меѓу два пата: проевропски или проруски

Молдавците ќе гласаат денес на клучните парламентарни избори кои ќе утврдат дали земјата од 2,4 милиони луѓе ќе го продолжи својот пат кон Европската Унија или ќе падне под влијание на Москва. Изборите се одржуваат во услови на широко распространети обвинувања за руско мешање.

Проевропската претседателка Маја Санду и нејзината владејачка партија Акција и солидарност (ПАС), која моментално има мнозинство во парламентот, се соочуваат со Патриотскиот изборен блок, коалиција од проруски и советско-носталгични партии предводени од поранешниот претседател Игор Додон, кој беше поразен од Санду во 2020 година.

„Резултатите од овие избори ќе ја одредат иднината на земјата не само за следните четири години, туку и за многу долго време што доаѓа“, рече Игор Гросу, лидер на ПАС и веројатен кандидат за премиер ако партијата освои мнозинство. Гросу е близок сојузник на Санду и сегашниот премиер Дорин Рекан.

Се очекува изборната трка во сиромашната земја, сместена помеѓу Украина и Романија, да биде многу тесна. Анкетите покажуваат дека ПАС веројатно ќе остане најголемата партија, но би можела да го изгуби мнозинството, додека Патриотскиот блок е малку понапред. Во такво сценарио, помалите партии ќе имаат клучна улога.

Една од нив е „Алтернатива“, блок предводен од градоначалникот на Кишињев, Јон Чебан, и поранешниот генерален обвинител Александру Стојаноглу, кој беше втор на минатогодишните претседателски избори. Иако се претставуваат како проевропски, критичарите ги обвинуваат дека се про-Кремљ „спојлери“ кои се стремат да ја ослабат ПАС со зачувување на руското влијание.

Во Молдавија, власта е поделена помеѓу директно избран претседател и премиер назначен од парламентот. Претседателот ја надгледува надворешната политика и безбедноста, додека премиерот и кабинетот ја водат секојдневната администрација.

Доколку ПАС претрпи голем пораз, Санду би можела да биде принудена да ја дели власта со Додон, кој има амбиции за премиерската функција и покрај тоа што е во домашен притвор поради обвиненија за корупција. Логото на неговиот проруски блок прикажува црвено-бела ѕвезда околу срце со советски срп и чекан.

Санду е поранешна службеничка на Светската банка, беше избрана во 2020 година со ветувања за борба против корупцијата и движење кон Европа. Минатиот октомври, нејзината влада одржа референдум на кој Молдавците одобрија европската интеграција да стане уставна цел. Истиот ден, Санду доби нов претседателски мандат.

„Ова е лакмус тест за Санду“, рече европски дипломат во Кишињев. „Никој не знае каква ќе биде Молдавија во понеделник.“

Откако прогласи независност од Советскиот Сојуз во 1991 година, Молдавија се колеба помеѓу проевропски и проруски пат. Санду се обиде да ја оддалечи земјата од влијанието на Москва, особено откако започна војната на Русија во Украина, но Кремљ одржува силно присуство, вклучувајќи 1.500 руски војници во Транснистрија, регион кој се отцепи по кратка војна во 1990-тите.

Од изборот на Санду, молдавските власти тврдат дека Русија активно работи на поткопување на нивното владеење – преку милијарди долари финансирање за проруски партии, шеми за купување гласови и кампањи за дезинформации за сеење антизападни чувства. Минатата недела, властите спроведоа 250 рации и уапсија десетици луѓе како дел од истрагата за руски заговор за поттикнување масовни немири. Истрагата откри дека Русија им платила на десетици свештеници во длабоко религиозната земја да ги агитираат верниците да гласаат против ПАС.

Руската служба за надворешно разузнавање (СВР) оваа недела соопшти дека НАТО се подготвува да ја окупира Молдавија по изборите доколку „се подготвуваат груби измами од Брисел и Кишињев“. Во изјавата немало докази, но ја одразува растечката вознемиреност на Кремљ поради настаните во Молдавија.

Западните престолнини внимателно ги следат изборите, стравувајќи дека Русија би можела да го врати влијанието во клучен геостратешки регион. Во септември, лидерите на Франција, Германија и Полска го посетија Кишињев за да изразат поддршка за курсот на земјата кон ЕУ и да предупредат за руско мешање.

Володимир Зеленски, претседателот на Украина, исто така издаде предупредување на сесијата на ОН во Њујорк:

„Европа не може да си дозволи да ја изгуби и Молдавија“, рече тој, истакнувајќи дека Грузија и Белорусија веќе паднаа под влијание на Москва.

Најсериозниот проблем за владата на Санду останува економијата – висока инфлација, континуирана емиграција и слаб раст. Но, нејзините поддржувачи велат дека надворешните шокови се главната причина.

Во 2022 година, земјата западна во енергетска криза откако Газпром ги намали испораките за една третина и ги удвои цените – што нашироко се смета за политичка одмазда од Кремљ.

Војната во Украина зададе уште еден удар – Молдавија прими најмногу украински бегалци по глава на жител од која било друга земја, ставајќи го нејзиниот здравствен систем и инфраструктура под притисок. Инфлацијата скокна на 40%, а трговијата со Русија и Украина пропаднаа. (Гардијан)