Како поранешен министер за правда, морам да кажам дека Уставниот суд, во два случаи во период од една година, го наруши правната сигурност на уставниот поредок во Република Северна Македонија. Ова може да се смета за дејство со сериозни последици за правната држава, можеби дури и како форма на „државен удар“. Задачата на Уставниот суд е да ја оценува усогласеноста на актите со Уставот и соодветните закони, а не да создава нова регулатива што е функција на Собранието на Република Северна Македонија.
Таков случај се појави кога Судот, по своја иницијатива го отвори случајот поврзан со „Упатството на Министерот за правда за дополнување и измена на правилникот за начинот на одржување и заштита на матичните книги“, при што го суспендираше прашањето за етничката припадност. Случајот не беше разгледан по суштина за неговата уставност, туку само за прекршувањето на уставниот рок, кој беше пречекорен. Сепак, во сличен случај во 2004 година (Иницијатива на Тони Десковски за уставниот рок во врска со Законот за државјанство), Судот одлучи поинаку, изјавувајќи дека: „Уставниот рок за објавување не може да се смета за уставна норма со ограничувачка цел во врска со примената на регулативите кои беа објавени со продолжување на рокот и влегоа во правниот поредок, бидејќи оваа норма е дел од целината на уставните норми за гаранциите на слободите и правата на граѓаните, на кои во овој случај, на неоспорен начин, им се обезбедува и исполнува загарантираното право на објавување, заради запознавање со законите и другите регулативи во правниот поредок”.
Тогаш поднесов многу акти (закони, правилници, упатства и сл.) кои покажуваа дека објавувањата во Службен весник често се правени по предвидениот рок, но целта на Судот не беше заштитата на уставноста туку заштитата на неправилностите во процесите на вработување за заедниците кои не се мнозинство. Упатството имаше за цел да ги спречи арбитрарните практики на декларирање етничка припадност само за вработување, кои се злоупотребуваа за да се стекне уставното право на вработување на релевантните етнички заедници. Ова упатство директно ги засегаше не само Албанците, Турците, Ромите, Бошњаците, Власите и другите, туку и самите Македонци, каде во општините каде беа малцинство, не можеа да го остварат ова право; поточно, упатството ја прекинуваше можноста за враќање на состојбата пред 2002 година кога немакедонските граѓани беа граѓани од втора категорија.
Нормално, на македонската политичка елита, нејзината олигархија и „длабоката држава“ не и одговараше Албанците да бидат таму каде што им припаѓа во нивната држава правото на вработување но и правото на носење јавни функции согласно бројките добиени од Државниот завод за статистика и кои произлегуваат од пописот на населението.
Политиката на „балансерот“ за правично претставување на заедниците не претставуваше проблем сè додека македонското население не почна да се намалува на само 54% од вкупното, и така државниот систем се соочуваше со губење на контролата од македонските елити и структурата на „длабоката држава“ поддржана од Белград.
Како и пред неколку месеци, кога судот се соочуваше со сам себе денес повторно продолжува со истиот преседан на нарушување на судската практика и загрозување на правната сигурност, бидејќи за речиси идентичен случај во 2020 година, во врска со оспорувањето на Одлуката на Управниот одбор на Академијата за судии и јавни обвинители „Павел Шатев“ за воспоставување на посебна квота за припадници на заедниците што не се мнозинство во Република Северна Македонија при приемот на студенти за почетна обука, Судот оцени дека: „Оспорената одлука не е во спротивност со наведените уставни и законски норми. Напротив, според Судот Управниот одбор на Академијата со оваа одлука ги потврдува позитивно воспоставените вредности, воспоставувајќи посебна квота за припадниците на заедниците што не се мнозинство. Оваа квота е утврдена врз основа на релевантните податоци добиени од Државниот завод за статистика за процентот на претставеност на заедниците“. Судот дури ќе додаде дека: „Судот не го прифати тврдењето дека одлуката го нарушува принципот на еднаквост од член 9 од Уставот. Истакна дека во овој случај се применуваат специфичните одредби на амандманите XXIX и XXX, кои експлицитно го регулираат прашањето на соодветната и правична застапеност на заедниците кои не се мнозинство“. Денес, поранешниот претседател на Уставниот суд г. Салих Мурат направи одлична споредба и анализа во врска со контрадикторните одлуки, како и со злоупотребата во толкувањето на кое се повикува Уставниот суд. Тој изјавува дека: „Загрижувачко е тоа што Судот го игнорира целиот уставен контекст, особено значењето на Амандманите VI, VIII, X, XI, XVI, XXIX и XXX. Проблематичното толкување на правото на приватност во оваа одлука може да го наруши спроведувањето на важни уставни принципи. Пренебрегнувањето на ‘балансерот’ како важен механизам за обезбедување соодветна застапеност е сериозен недостаток на ова решение“, како и „Судот го нарушува принципот на еднаквост од член 9 од Уставот со тоа што ја занемарува потребата од афирмативни мерки за постигнување суштинска еднаквост. Иако се повикува на еднаквоста, Судот всушност го нарушува овој принцип со тоа што го игнорира фактот дека формалната еднаквост може да доведе до фактичка нееднаквост за членовите на малцинските заедници“.
Потенцијалните негативни последици од оваа одлука се широки. Таа создава правна несигурност, ризикува да го загрози социјалниот кохезион и може да го наруши широкиот општествен консензус постигнат со Охридскиот рамковен договор. На меѓународно ниво, може да се доведе во прашање посветеноста на Северна Македонија на меѓународните стандарди за заштита и на малцинствата.
Постои реален ризик од институционална нерамнотежа и нарушување на етничката рамнотежа во јавните институции, што може да доведе до намалена легитимност на истите.
Како заклучок, може да се каже дека Уставниот суд ги надминал своите надлежности создавајќи нови регулативи за кои ниту има мандат, ниту има основа; правната заблуда би била најблагиот термин за ова судење, но попрецизно би било ПРОТИВПРАВНО ДЕЛО.
Кренар Лога, поранешен министер за правда и потпретседател на АА