Едвард Џозеф: На Камала Харис итно и треба нова политика за Балканот

Како што се разгоруваат повеќе кризи, заменик-претседателката Камала Харис треба да предвиди потенцијален удар кога е во прашање балканската политика на администрацијата на Бајден. Поранешниот претседател гордо ги наведе своите достигнувања во регионот, а поранешниот специјален пратеник на Трамп за Балканот, Ричард Гренел, ја тролаше Харис поради нејзиното наводно непознавање на регионот. А вистината е дека ситуацијата низ Балканот, со едвај по некој исклучок, само се влоши под надзор на американскиот претседател Џо Бајден.

На подлабоко ниво, соочувањето со политиката на Бајден на Балканот може да и помогне на Харис итно да ги усоврши своите убедувања во надворешната политика. Суштинската меѓународна задача за секој претседател е да ја искористи моќта на САД за да ги унапреди американските интереси, смета Џозеф.

Неможноста на администрацијата на Бајден да го стори тоа на Балканот – каде што Западот има стратешки потпора – нуди силна, универзална лекција. Отфрлувајќи ги основните демократски принципи на Бајден, неговиот Стејт департмент се „задоволи“ – да го користам терминот на Харис – со автократот, српскиот претседател Александар Вучиќ. Исто како Трамп, функционерите на Бајден не успеаја да ја сфатат неизбежната цена на склучувањето договори со силен човек: слабоста.

Според Џозеф, Вучиќ, охрабрен од молбата на САД, отворено го оживеа големосрпскиот националистички проект што ја доведе Југославија во војна пред три децении. Сега тој ја примени таа филозофија во односите со Босна и Херцеговина, Косово и Црна Гора. И директно и индиректно, Србија постојано го поткопува суверенитетот, функционалноста и евроатлантските аспирации на секоја земја, пишува Едвард П. Џозеф за Foreign Policy.

Вооружен српски заговор изведен во септември минатата година во северниот косовски град Бањска – во близина на местото каде што се распоредени американските војници – се обиде да ја подели земјата со сила. Ова безобразно кршење на мировните услови на Белград со НАТО можеше да се изврши само со поддршка од српските официјални лица, од кои никој не беше повикан на одговорност.

Администрацијата на САД која редовно воведува санкции низ регионот едвај успеа да санкционира некој српски функционер. Презирајќи го Вашингтон, Вучиќ инсталираше две од малкуте личности санкционирани од САД во најновата српска влада. Еден од нив – вицепремиерот Александар Вулин, озлогласен поранешен разузнавач и соработник на Кремљ, повторно се сретна со рускиот претседател Владимир Путин на 4 септември, изјавувајќи дека „Србија е сојузник на Русија“ и додаде дека „под водство на Александар Вучиќ, Србија никогаш нема да се приклучи на НАТО, ниту пак ќе воведе санкции кон Руската Федерација“.

Сојузниците и ривалите на Вучиќ ја гледаат нееднаквоста во односот на САД кон Белград и постапуваат соодветно. Во посетата на Сараево кон крајот на август, директорот на ЦИА, Вилијам Барнс, се соочи со „загрижувачката сецесионистичка реторика и акции“ на Милорад Додик, прорускиот претседател и влада на српскиот ентитет во Босна и Херцеговина. Во поголемиот дел од својот мандат, администрацијата на Бајден напразно апелираше до Вучиќ да го ограничи Додик, игнорирајќи го нивниот заеднички интерес за смртта на Босна, пишува Едвард Џозеф.

Во јуни, Вучиќ беше домаќин на Додик и другите националисти во Белград на отворено иредентистичкиот „Сесрпско собрание“. Во јули, просрпскиот претседател на црногорскиот парламент, Андреа Мандиќ, оркестрираше резолуција која беше пресметана да ја налути Хрватска, јадранскиот сосед кој целосно се помири со својот некогашен непријател. Извршена по српски налог, резолуцијата веднаш фрли сенка на патот на Црна Гора кон Европската унија, повикувајќи се на пречки од Загреб, кој е членка на ЕУ. Како и Путин, на Вучиќ му пречат аспирациите за ЕУ ​​на помалиот, наводно вештачки сосед, Црна Гора, кој Белград сака да го потчини.

Најсериозно влошување е во Косово, смета Џозеф, каде премиерот Албин Курти ги налути западните дипломати со низата провокативни потези на северот на земјата, каде што доминира српското население. Решен конечно да го потврди суверенитетот на Косово над наследството на српските институции, едностраните активности на Курти ризикуваат да го поништат меѓународно дизајнираниот устав на неговата земја, кој гарантира безбедно место за малцинските Срби.

Веќе дефламирани по фијаското во Бањска, косовските Срби се блиску до точката да се откажат од животот во Косово, резултат што ќе игра на српските и руските дизајни за поткопување на западниот, мултиетнички поредок во регионот.

И покрај санкциите на САД и ЕУ, Курти ја продолжи својата „инструментализација“ на косовската полиција на север по катастрофалната одлука на белградските лојалисти да ги тргнат Србите од косовските полициски сили и другите институции во ноември 2022 година. Како што забележа Гренел, тоа што САД остро ги осудија постапките на Курти, падна на глуви уши. Претставниците и на Гренел и на Бајден ја промашуваат поентата.

Курти го продолжува својот неодговорен популизам поради една, контраинтуитивна причина: пркосот на САД резонира кај најпроамериканската јавност во светот, косовските Албанци. Граѓаните на Косово, како и многумина во Северна Македонија и Црна Гора, го гледаат Курти како единствената фигура што му се спротивставува на Белград, кој не претрпе казна за своите дела или пропусти што доведоа до насилна конфронтација со мировниците на НАТО.

Според Џозеф, зголемениот гнев на САД и Европа кон Курти – со зголемените американски, француски и германски инвестиции во Србија – само го влошува проблемот. Поцинкуван од трансакциското раководство на Вашингтон, францускиот претседател Емануел Макрон го посети Белград на крајот на август, запечатувајќи ја продажбата на француски борбени авиони и потпишувајќи низа договори, вклучително и во нуклеарната енергија. Германскиот канцелар Олаф Шолц пристигна во фанфари во јули, надгледувајќи го потпишувањето на договорот меѓу ЕУ и Србија за критичните суровини што ќе го унапреди долго закоченото ископување на литиум во српската долина Јадар.

Канализирајќи го Вашингтон, Париз инсистира дека пакетот со оружје – кој доаѓа до повеќегодишната, вознемирувачка треска за набавка на оружје од страна на Белград – ќе ја „закотви Србија на Запад“.

Напротив, една деценија српско одолговлекување на реформите во ЕУ докажа дека владејачката партија на Александар Вучиќ е вкотвена во автократска експлоатација, зајакнување на антидемократското владеење дома и слабеење на демократските трендови во соседството на Белград. Бидејќи неговата позиција е се посигурна, Вучиќ отворено му рекол на Макрон за време на нивната неодамнешна средба дека „приклучувањето кон западните санкции [на Русија] не е опција“.

Наспроти оваа флегматична позадина, дијалогот меѓу Србија и Косово, поддржан од САД, предводен од ЕУ е во фаза на изумирање. Ниту Вучиќ, ниту Курти нема да продолжат со непотпишаниот „договор“ за нормализација што Вашингтон и Брисел инсистираат дека двете страни го прифатија минатата година. Отстранувајќи секакви нејаснотии, поранешната српска премиерка Ана Брнабиќ формално го извести Брисел во декември 2023 година дека Белград не смета дека договорот со посредство на САД и ЕУ е правно обврзувачки.

Целосната инвазија на Украина што Путин ја започна во февруари 2022 година му даде на Вашингтон уште една златна можност да ја оспори дволичната таканаречена рамнотежа на Вучиќ помеѓу лажната кандидатура на Србија за ЕУ ​​и неговите вистински пријателства со автократите во Москва, Пекинг и Будимпешта. Обземен од овој сеизмички геополитички настан, Белград беше преплашен дека Вашингтон, заедно со водечките европски метрополи, конечно ќе го нарече блефот на Вучиќ, барајќи ја истата верност кон ставот на ЕУ за инвазијата што ја покажаа колегите кандидати на Србија во блокот.

Наместо тоа, нагласува Џозеф, амбасадата на САД во Белград веднаш ги пофали полумерките на Србија. До мај 2022 година, со вратена доверба, Вучиќ потпиша тригодишен договор за гас со Путин . Во септември 2022 година, Вучиќ ги посрамоти американскиот советник за национална безбедност Џејк Саливан и потсекретарот на државата Викторија Нуланд во Обединетите нации, планирајќи го потпишувањето на надворешнополитички пакт со Русија набргу по средбата со двајцата високи американски функционери.

Следниот месец, Србија потпиша договор со Унгарија за изградба на нафтовод за испорака на руска нафта во Србија, прекршувајќи ги енергетските обврски на Вучиќ кон Бајден исто како што направи и со Трамп. И во ноември, руската државна ТВ-мрежа „Раша тудеј“ објави дека ќе ја отвори својата веб-страница во Србија, директно спротивставувајќи се на санкциите на ЕУ.

Откако првично повика Белград да воведе санкции кон Русија, американскиот амбасадор во Србија Кристофер Хил сега изјави дека американската влада е „задоволна од растечките форми на соработка меѓу Србија и Украина“.

Никој во Вашингтон не треба да биде задоволен од кратковидната, неамбициозна и непотребна трговија со демократски вредности за автократско неред. Доколку Вучиќ конечно се соочеше со потребата да се откаже од својата шарада, Белград можеби доброволно ја рашири српската воена муниција на украинското бојно поле без да шири руска политичка муниција низ целиот регион.

Доказот: до ден-денес, Кремљ не му наплати никаква цена на Белград за вооружувањето на смртниот непријател на Москва, Кијив – дури ни вербална осуда. Најголемата потенцијална закана од Путин за Вучиќ – прекинот на ритуалното противење на Москва за членството на Косово во ОН – би била самопоразувачка. Рускиот претседател сонува да го тргува Косово за Крим и друга украинска територија во договорот во Советот за безбедност на ОН што е санкциониран од Вашингтон.

Накратко, Путин има ограничени опции на Балканот – што значи исто и Вучиќ, вели Џозеф.

Ослободен од руски или западен притисок, Вучиќ има милиони причини да го продолжи високопрофитабилниот, нискоризичен прилив на пари од продажбата на оружје што оди во Украина. Навистина, целата премиса дека Белград треба да се одвикне од своето традиционално пријателство со Москва е погрешна. Усогласувањето на Вучиќ е идеолошко и доброволно, што е докажано со неговата ентузијастичка усогласеност со несловенските автократи во Пекинг и Будимпешта. Не случајно на неговата мајска европска турнеја, кинескиот претседател Си Џин Пинг поголемиот дел од своето време го помина во Унгарија и Србија. Непочитувајќи ја политиката на ЕУ за Иран, Белград минатата недела вети дека ќе ги „прошири билатералните односи“ со Техеран, стратешки партнер и на Пекинг и на Москва. На домашен план, српската влада ужива речиси целосна доминација на медиумскиот наратив во земјата (и значително, отровно влијание во поширокиот регион).

Слично на тоа, често цитираната поддршка на Белград за про-украинските декларации и резолуциите на Генералното собрание на ОН во врска со војната, немаат многу врска со солидарноста со Украина и сè што е поврзано со унапредувањето на регионалната агенда на Србија. Како што признаа високи функционери, вклучително и Вучиќ, Косово – не Украина – е причината за цврстата, гласна поддршка на Белград за суверенитетот и територијалниот интегритет на Украина.

Ако сака да стане претседателка на САД, Харис сега треба да ја разбере опасноста од отфрлање на основните вредности само затоа што спротивставувањето на автократите изгледа како премногу работа. „Европа која е цела, слободна и во мир“ е наведена стратешка цел на САД, а не слоган. Препуштањето на Балканот на хаос кој се продлабочува е стратешка победа за противниците на Соединетите Држави, заклучува Едвард Џозеф на крајот од својата анализа.