Претседателката Гордана Сиљановска Давкова денеска се обрати на чествувањето на 2 Август, Илинден – Денот на Републиката што под нејзино покровителство се одржа во Меморијалниот центар на АСНОМ во Пелинце.
Во своето обраќање, претседателката Сиљановска Давкова рече дека на 2 Август 1944-тата, пред точно 80 години, делегатите на АСНОМ ја воспоставија слободната македонска држава врз републикански, демократски и антифашистички основи. Асномските документи, како што посочи, пулсираат со европските прогресивни идеали и се повикуваат на правото на самоопределување и рамноправност меѓу народите. И денес, рече претседателката Сиљановска Давкова, нашата независна република е компатибилна со проектот за обединета Европа бидејќи во нашите асномски темели се препознаваат напредните европски вредности.
Според претседателката Сиљановска Давкова, успехот на републиката се мери според тоа дали таа е пристојно место за живеење и дали им нуди еднакви шанси за напредок на сите.
Според претседателката Сиљановска Давкова, македонските институции се подготвени за европските реформи. Но, како што посочи, од нашите европски и стратешки партнери очекуваме разбирање и праведно деблокирање на процесот на преговорите. Нашето место, рече претседателката, беше и е во Европа, но со заштитен македонски идентитет, јазик, култура и историско паметење, меморија.
Во продолжение е интегралниот текст од обраќањето на претседателката Сиљановска Давкова.
„Почитувани граѓани,
Почитувани потомци на нашите знајни и незнајни херои кои своите животи ги положија за татковината Македонија,
Ќе зборувам како партизанска ќерка. Илинден е ден на светлината и на слободата. На овој празник над празниците се потсетуваме на двете етапи на вековната македонска борба за слобода и за државност. На овој ден над деновите се сеќаваме на двете илинденски поколенија – на Гоце Делчев и на Кузман Јосифовски-Питу, на Никола Карев и на Методија Андонов-Ченто. А таа силна врска меѓу двете етапи и двете генерации најдобро ја изрази Панко Брашнаров, живиот сведок на двата Илиндени. Пред 80 години, во манастирот „Св. Прохор Пчински“, тој со треперлив глас, како мојов, воскликна дека по вековните борби и жртви „се роди нова, светла и слободна македонска држава“.
Но, како дојдовме до тој победоносен Илинден?
Во 1939-тата, пред 85 години, неколкумина млади напредни македонски интелектуалци објавија една мала, но многу важна книга. Насловена „150 години од Француската револуција“, оваа брошура меѓу кориците ги собра француската Декларација за правата на човекот и граѓанинот од 1789-тата и Крушевскиот манифест од 1903-тата година.
Клучната поента на оваа книга е дека секој народ има своја Француска револуција. И дека токму Крушевската Република, „иако мала по обем и краткотрајна“, со својот полет, одушевување и идеали „многу потсетува на првите денови на Големата револуција“.
Со Француската револуција започна нова епоха. Револуцијата стана патоказ за народите на Европа и на светот како да се пресметаат со непријателите на слободата и напредокот. Врз урнатините на старите монархии се издигнаа модерните егалитарни републики. Нејзините демократски придобивки станаа инспирација и за македонската револуционерна интелигенција којашто ги вгради идеалите за слобода, еднаквост и братство, за неотуѓиви човекови и граѓански права во сите наши востанички устави, прогласи и манифести.
Не случајно, Гоце Делчев се бореше за „слободна Македонија со широки права за сите сиромаси од сите нации, религии и јазици во неа“.
Не случајно, Васил Главинов се залагаше за слободна македонска република како центар на балканската демократија.
Не случајно, Крушевскиот манифест прокламираше слобода, братство и рамноправност, независно од вера, народност и убедување.
Малата книга била најпрво цензурирана, а потоа и забранета. Но, пред да биде запленета и уништена, таа веќе била поделена меѓу македонската младина, којашто станала свесна дека е наследник на две големи револуционерни традиции – француската и илинденската. И дека нивна генерациска одговорност е да го продолжат незапирливиот марш кон слободна македонска република.
Во предвечерјето на Втората светска војна и на фашистичкиот мрак којшто се спушти над Европа, оваа мала книга ги мобилизираше напредните сили и ги фокусираше нивните напори кон претстојната народноослободителна и антифашистичка борба. Во неа, тие најдоа инспирација за прогласите, за паролите и за манифестите со кои се окрупнуваше фронтот и се ослободуваше татковината.
И конечно, на 2 Август 1944-тата, пред точно 80 години, делегатите на АСНОМ ја воспоставија слободната македонска држава врз републикански, демократски и антифашистички основи. Асномските документи пулсираат со европските прогресивни идеали и се повикуваат на правото на самоопределување и рамноправност меѓу народите. И денес нашата независна република е компатибилна со проектот за обединета Европа бидејќи во нашите асномски темели се препознаваат напредните европски вредности.
Земете ја Декларацијата на АСНОМ за правата на граѓаните. Во неа се гледа дека нашите основоположници не биле реалисти коишто се адаптирале кон моќта, туку биле идеалисти ко создавале република на национална слобода и социјална правда, на рамноправни граѓани, „не гледајќи на нивната народност, пол, раса и вероисповедание“. Тие создале република на гарантирани човекови права и слободи.
Драги сограѓани, почитувани присутни,
Секоја генерација има право и должност да го обнови духот на републиката и да го усогласи со новите околности и новите можности.
Ако денес, 80 години потоа, ги прашате младите генерации, кое човеково право им е најважно, верувам дека огромен дел од нив ќе речат – правото на напредок, правото на потрага по среќа. Потрагата по среќа, за мене, не е холивудско клише, туку насушна потреба на човекот осмислено да придонесува за доброто на заедницата во која и самиот припаѓа. Ова право, што најпрво било прокламирано со Американската револуција, и било потврдено со Француската револуција, било прегрнато од нашите илинденци и асномци и, преку нив, вградено во македонската република.
И тоа не е случајно, бидејќи републиката постои заради граѓаните, заради вас, за да им овозможи, за да ви овозможи, да ја достигнете среќата, да создавате вредности, да напредувате не врз основа на врски, привилегии и протекции, туку само и само со врз основа на знаењето, квалитетот и способностите. Тоа е целта на постоењето на секоја република, вклучително и нашата, независна македонска република. Во 1991 година, таа беше конституирана за да „се обезбеди мир и соживот, социјална правда, економска благосостојба и напредок“, повторувам, „напредок на личниот и заедничкиот живот“.
Повеќе од многу други човекови права и слободи, токму правото на напредок, на потрага по среќа е сврзано со младите. Тоа е нервот што ги придвижува младите луѓе, ги мотивира да се надградуваат, да се натпреваруваат, да бидат активни, да бидат граѓани коишто се залагаат за позитивни општествени промени. И затоа, повеќе од многу други права, токму од правото на прогрес зависи иднината на републиката.
Да се запрашаме: Зошто многу млади луѓе ја напуштија нашата држава изминативе години и децении? Зошто си заминаа од Македонија? Зошто имаме сè помалку деца во градинките, сè помалку ученици во училиштата, сè помалку студенти на факултетите? Причината, за мене, не се само платите и примањата бидејќи, статистички, низ годиниве доходот растеше. Животниот стандард е многу повеќе од пари и од куповната моќ на граѓаните. Животниот стандард се и вредностите, владеењето на правото, односот на институциите кон граѓаните и меѓучовечките односи.
Успехот на републиката се мери според тоа дали таа е пристојно место за живеење и дали им нуди еднакви шанси за напредок на сите. Токму ова право е загрозено од корупцијата и од непотизмот коишто, изминативе години и децении, создадоа двојни стандарди, го нарушија владеењето на правото и го поткопаа општото добро. Но, и од долгогодишните неправедни блокади на нашите европски и евроатлантски интеграции коишто ја исцрпуваа државата.
Затоа, сè повеќе млади Македонци, Албанци, Турци, Срби, Роми, Власи, Бошњаци и други, веруваат дека потрагата по среќа и по напредок ги води надвор од нашата единствена заедничка татковина. За некои од нив татковината станува само место за привремен престој, хотел, наместо дом во кој би основале семејство.
Свесна сум дека многу млади луѓе со големо внимание и со голема надеж ги следат зборовите и чекорите на новоизбраната власт. Свесна сум дека кај многу млади луѓе еден наш збор или една наша одлука може да биде пресудна – дали да останат тука и да ѝ дадат шанса на државата или, пак, да си заминат, и да ја бараат среќата во туѓина. А таквата нивна одлука влијае и на нивните семејства.
Почитувани граѓани, почитувани присутни,
Поклонувајќи се пред спомениците на нашите илинденци, партизани и асномци, ќе забележиме дека и покрај разликите, речиси сите имаат две нешта заеднички. Тоа се нивните идеали и нивната младост.
Во минатото, младите се жртвуваа за нашата слобода. Денес, ние мора да се жртвуваме за иднината на младите.
Таа наша жртва подразбира да не правиме компромис со нивната иднина. Колку и да е тешко, ние мора да создаваме услови за младите Македонци, Албанци, Турци, Срби, Роми, Власи, Бошњаци и други, не само да трагаат, туку и да ја остваруваат својата среќа тука, во нашата единствена и нивна заедничка татковина. Да ги оставиме на страна поделбите и караниците, тесните партиски и лични интереси, и да се сплотиме околу општото добро и јавниот интерес. Преку таа жртва, ние всушност ќе учествуваме во создавањето на новата, четврта македонска република.
Таа република мора да биде грижлива кон најдобрите, инклузивна кон различните, солидарна кон ранливите и праведна кон сите. Грижлива бидејќи најдобрите, најуспешните се предуслов за нашиот успех. Републиката мора да биде инклузивна бидејќи нашата сила е во нашата различност, етничка, верска, јазична, генерациска. Инклузивноста не трпи поделби и предрасуди. Четвртата македонска република мора да биде и солидарна бидејќи грижата за сиромашните, ранливите и маргинализираните е аршинот за мерење на вистинската вредност на општеството. И, конечно, таа република мора да биде праведна бидејќи правдата е врската меѓу граѓанинот и државата.
Драги и почитувани сограѓани, присутни,
Битката за младите е битка за четвртата македонска република.
Битката за најдобрите и на најталентираните е битка за четвртата македонска република.
Битката за знаењето наспроти незнаењето, за извонредноста наспроти просечноста, за креативноста наспроти деструктивноста, е битка за четвртата македонска република.
Битката за заштита на нашите шуми, на животите и имотите на нашите граѓани од огнените стихии, е битка за четвртата македонска република.
Оваа битка ќе ја добиеме само со европеизација на државата, со владеење на правото, со борба против корупцијата, со ефикасни институции, со компетитивна економија, со демократски вредности и демократска политичка култура, со човекови права и слободи, конечно, со функционални системи што ќе можат да се справат со пожарите, поплавите и другите елементарни непогоди. За да ја добиеме оваа битка, мора да ги вклучиме младите во секоја етапа на носење одлуки што се однесуваат на нив и на нивната иднина. Ние не смееме да носиме одлуки за младите без младите. Оваа битка е и нивна битка, ваша битка, што можете да ја водите само тука, во својата татковина.
Оваа битка мора да започне уште денес и ние мора да ги вложиме сите наши лични и институционални капацитети.
Вистинскиот патриотизам се докажува не со празни зборови, не со гола реторика, туку со работа, со труд.
Јас веќе се вклучив во оваа битка. Ќе ги искористам моите уставни и законски ингеренции за доброто на граѓаните и за иднината на републиката. Наместо да се прашуваме дали сме го допреле дното и дали може да биде полошо, мора да се прашуваме како да биде подобро, како да се издигнеме и да постигнеме нови успеси и победи.
Почитувани,
На овој план, соработката со нашите стратешки партнери и европски пријатели е врвен приоритет. Нашата република беше зачната од европските идеали за слобода од тиранијата, еднаквост пред законот, братство меѓу луѓето и народите. Тоа нѐ прави еднакви наследници на врвните европски придобивки. И затоа, освен географски, ние и вредносно, политички и економски припаѓаме кон големото европско семејство. На нашиот пат кон полноправно членство во Европската Унија, сѐ уште се соочуваме со непринципиелни услови што постојано се менуваат. Но, знаеме дека меѓу земјите членки имаме многу пријатели коишто се застапуваат за нас и ја будат европската совест кон случајот со нашето маратонско интегрирање. Ние мора да им помогнеме со тоа што нема да отстапиме од зацртаниот европски пат. Тоа е и нашиот пат. Македонските институции се подготвени за европските реформи. Но, од нашите европски и стратешки партнери очекуваме разбирање и праведно деблокирање на процесот на преговорите. Нашето место беше и е во Европа, но со заштитен македонски идентитет, јазик, култура и историско паметење, меморија.
Ниту илинденците, ниту асномците не беа имитатори, туку креативни интерпретатори на историјата на Француската револуција. Како автентични борци за македонската кауза, тие свесно ги избегнале недостатоците и ги критикувале недоследностите, а ги презеле придобивките на таа демократска револуционерна традиција. И ние денес треба да го следиме нивниот пример. Да им помогнеме на нашите денешни млади генерации да не бидат имитатори, туку креативни интерпретатори на европските вредности и придобивки. На свој, автентичен начин, да се борат за просперитетна сегашност и иднина.
Така ќе ја направиме нашата република пристојно место за живеење, што ќе им дава еднакви шанси за напредок на сите нејзини граѓани, независно од етничката, верската, јазичната, политичката или која било друга припадност. Така ќе ја исполниме нашата генерациска должност и ќе го обновиме духот на нашата македонска република.
Драги сограѓани,
Ќе завршам како што почнав. Истата 1939-та, кога 150-годишнината од Француската револуција се одбележуваше во сенката на Втората светска војна, од печат излезе уште една мала, но многу важна книга, којашто исто така беше цензурирана и забранувана. Но, пред да биде запленета и уништена, и оваа книга беше поделена меѓу напредната македонска младина. Во фашистичкиот мрак којшто во тој период веќе се спушти над Европа, авторот на оваа книга ги навести белите мугри на македонската слобода.
Во последната строфа, од последната песна, нашиот поет Кочо Рацин запиша:
„Се к’ти ноќта црна!
Се рути карпа – мрак!
И петли в село пеат
и зората се зори −
над карпа в крв се мие
и темнината пие
cилнo
светнал
ден!“
И навистина. Пет години подоцна, на Илинден, силно светна денот за нашата слобода.
Почитувани присутни, млади,
Нека ни е за многу години Илинден!
Да ни е вековита македонската република!“.