Готовината сè уште не исчезнала од секојдневниот живот, но нејзиното значење брзо опаѓа.
Во земјите од Еврозоната, сè повеќе граѓани користат картички, паметни телефони и апликации за плаќање, додека хартиените пари и монетите играат сè помала улога во секојдневните трансакции.
За Европската централна банка (ЕЦБ), дигиталната трансформација поставува клучно прашање: како да се зачува улогата на јавните пари во свет кој сè повеќе се свртува кон безготовински плаќања? Одговорот е – дигиталното евро, нова валута на централната банка дизајнирана да функционира како готовина, но во дигитална форма, пишува Јуроњуз.
„Главната причина за воведувањето на дигиталното евро е да се зачуваат предностите на готовината во дигиталното доба“, рече Пјеро Чиполоне, член на Извршниот одбор на ЕЦБ, во јули.
„За да го постигнеме ова, треба да ја надополниме физичката готовина со дигитална форма.“
Иако готовината е едноставна, универзално прифатена и независна од банкарските сметки и провизии, дигиталните плаќања најчесто се одвиваат преку приватни системи – претежно американски компании за картички или технолошки гиганти – кои носат ризици од провизии, следење на податоци и исклучување на оние кои не користат банкарски услуги.
Ризик за монетарниот суверенитет
Уделот на готовината во плаќањата во еврозоната се намали од 68% во 2019 година на 40% во 2024 година според бројот на трансакции, а од 40% на само 24% според вредноста. Доколку ЕЦБ не воведе дигитално евро, постои растечки ризик дека монетарниот суверенитет на Европа ќе биде загрозен од приватни, честопати неевропски решенија.
Чиполоне предупредува дека неможноста за користење готовина во онлајн плаќања или дигитални трансакции ја намалува конкуренцијата, отпорноста и слободата на потрошувачите да изберат како да платат за себе.
Потрошувачите и малите бизниси сè уште ја ценат готовината
Иако трендот е кон дигитализација, готовината останува претпочитана кај многу мали и средни претпријатија. Во Австрија, повеќе од 50% од компаниите сè уште претпочитаат да плаќаат во готовина, во Италија околу 40%, а вкупно во Еврозоната речиси една третина.
Економистите предупредуваат дека без стандардизирана јавна платформа како дигиталното евро, постои опасност европскиот пазар целосно да биде преземен од приватни и странски платни системи.
Како ќе функционира дигиталното евро?
Корисниците ќе пристапуваат до него преку дигитален паричник кој ќе биде достапен преку банки или јавни тела. Плаќањата ќе бидат моментални, бесплатни и достапни и онлајн и офлајн. Средствата ќе можат да се плаќаат од банкарска сметка или во готово, а постојат и ограничувања на износот за да се спречи одлив на капитал од банките.
ЕЦБ нагласува дека нема да ги следи личните купувања или приватните податоци на граѓаните, што би ја зачувало приватноста на корисниците. Едно дигитално евро секогаш ќе вреди едно евро во готово.
Кога можеме да очекуваме воведување?
ЕЦБ моментално е во подготвителна фаза која трае до октомври 2025 година. Одлука за продолжување на проектот може да се донесе само по законодавните процеси. Дури и со „зелено светло“, развојот ќе трае уште две до три години, што значи дека е реално да се очекува дигитално евро помеѓу 2027 и 2029 година.
Влијание врз глобалните финансии
Иако често се шпекулира за влијанието на дигиталните валути врз доминацијата на американскиот долар, ЕЦБ истакнува дека дигиталното евро не е геополитички инструмент, туку средство за малопродажни плаќања во Европа. Доларот сè уште доминира во светската трговија и финансии благодарение на довербата и глобалните мрежи, но дигиталното евро би можело да ја зајакне единствената валута во самата Европа.