Ласло Краснахоркаи е добитник на Нобеловата награда за литература за 2025 година

Ласло Краснахоркаи, добитник на Нобелова награда за литература за 2025 година, е голем епски писател во централноевропската традиција што се протега од Кафка до Томас Бернхард, и се карактеризира со апсурдизам и гротескна ексцесност.

Но, има „повеќе конци во неговиот лак“, и гледа кон Исток усвојувајќи поконтемплативен, фино калибриран тон. Резултатот е низа дела инспирирани од длабоко вкоренетите впечатоци оставени од неговите патувања во Кина и Јапонија. За потрагата по тајна градина, неговиот роман од 2003 година „Északról hegy, Délről tó, Nyugatról utak, Keletről rólő“ („Планина на север, езеро на југ, патеки на запад, река на исток“, 2022) е мистериозна приказна со моќни лирски делови што се одвива југоисточно од Кјото. Делото има чувство на прелудиум кон богатото „Seiobo jaart odalent“ (2008; „Seiobo There Below“, 2013), збирка од седумнаесет приказни подредени во Фибоначиева низа за улогата на убавината и уметничкото творештво во свет на слепило и непостојаност. Заедно со неговиот квинтет епови, тоа го претставува главното дело на Краснахоркаи. Особено незаборавна е неговата почетна сцена во која снежнобела чапја стои неподвижна во средината на реката Камо во Кјото, чекајќи ја својата жртва во вртлозите. Невидлива за масите луѓе што минуваат, птицата станува неостварлива слика за конкретната ситуација на уметникот.

Заедничката нишка што се протега низ книгата е јапонскиот мит за Сеиобо, кој според легендата ја штити градината која, на секои три илјади години, дава плодови што даваат бесмртност. Во книгата, митот е за создавање уметничко дело и, во низа епизоди, го следиме настанокот на такво дело во најразновидни времиња и средини. Честопати чинот на создавање се случува по долг период на подготовка обележан со традиција и практикувана занаетчиска работа. Делата може да се појават и како резултат на одложени или збунувачки околности, како во приказната за опасното пренесување на недовршена слика од познатиот ренесансен уметник Пјетро Ванучи од Фиренца до Перуџа, градот на неговото раѓање. Иако сите веруваат дека Перуџино, како што е општо познат, се откажал од сликањето, токму во Перуџа се случува чудо.

Самиот уметник, како што толку често е во „Сеиобо таму долу“, е отсутен од овие приказни. Наместо тоа, ни се претставени фигури кои стојат малку на едната страна од делото кое наскоро ќе се роди. Тие може да вклучуваат чистачи, набљудувачи или посветени занаетчии, кои ретко или воопшто никогаш не го разбираат значењето на делото во кое учествуваат. Книгата е маестрален приказ, во текот на кој читателот е воден низ ред „странични врати“ до необјаснивиот чин на создавање.