Кризата во европската автомобилска индустрија ја погоди и Србија

Проблемите на автомобилската индустрија во Европа се прелеаја и во Србија. Некои странски компании кои произведуваат делови ги затворија своите фабрики, а работниците беа отпуштени.

Први на удар беа работни места како што е производството на електрични кабли за автомобили, кои се произведуваат во фабриките во Европа.

„Од една страна, нема клиенти бидејќи побарувачката опаѓа. Од друга страна, овие компании повеќе не се задоволни од цената на работната сила тука, поради што ги преместуваат своите фабрики на попрофитабилни локации. Тие одат во Северна Африка, каде што е до четири пати поевтино“, изјави за Радио Слободна Европа (RSE) Душан Марковиќ, професор на Економскиот факултет во Белград.

Во јули, германската компанија Леони објави затворање на својот погон до крајот на годината поради загуби во својата фабрика во Малошиште во близина на Ниш, што ќе остави 1.900 работници невработени. Компанијата произведува кабелски снопови и системи за ожичување за БМВ, Мерцедес, Ауди, Фолксваген, Порше…

По 17 години работење во Србија, германската групација Дрекселмаер одлучи да го затвори производството во Зрењанин до 2026 година, објави Индустрискиот сојуз на Србија во февруари. Поради кризата во германската автомобилска индустрија, речиси 2.000 луѓе од фабриката во Зрењанин ќе мора да бараат нови работни места. Тие произведуваа кабелски сетови и електрични инсталации за Ауди, БМВ, Мерцедес, Тесла.

Во февруари, кинескиот Џонсон електрик во Ниш објави дека го намалува бројот на вработени за 16 проценти, за 350 работници, нудејќи им спогодбен прекин на работниот однос со отпремнина. Компанијата произведува електрични мотори, електрична и електронска опрема за Рено, Мерцедес, БМВ…

Независниот синдикат на Белград објави на крајот од минатата година дека поради кризата во автомобилската индустрија, кинеската компанија Меи Та од Барич во близина на Белград отпуштила 300 работници со отпремнина. Фабриката произведува делови за мотори и компоненти за турбополначи.

Сериозен проблем

„Ова е сериозен проблем за нас. Во производството на автоделови, ние сме фокусирани на европскиот пазар, каде што продажбата се намали за три милиони возила за пет години. И тешко е, на пример, брзо да се премине на растечкиот кинески пазар“, вели професорот Марковиќ.

Околу 100.000 луѓе во Србија моментално се вработени во автомобилската индустрија, според Српското здружение на увозници на возила.

Најголемиот проблем сега е во таканаречениот нискобуџетен сектор, производството на кабли и едноставни склопови за автомобили, додека компаниите со посложено производство преживуваат.

Германската ЗФ групација произведува компоненти за електрични и хибридни погони во своите фабрики во Панчево, како што се електрични мотори, енергетска електроника, рачки за менувач, микропрекинувачи. Вработува 2.000 работници и е еден од најголемите извозници во Србија.

Германскиот „Бош“ во Белград и Пеќинци вработил 4.000 луѓе на производство на бришачи за автомобили, метлички, мотори за бришачи и подигнувачи на прозорци, како и во ИТ-центарот за дигитализација, вештачка интелигенција, машинско учење и проекти за развој на софтвер за возила. Тој е десетти најголем извозник во Србија.

Производството во Крагуевац е во пораст

Столбот на српската автомобилска индустрија од 1953 година е „Застава“ од Крагуевац. По договорот на Србија со глобалната група „Стелантис“ во април 2022 година, денес во таа фабрика наречена „Фиат Крајслер Автомобили“ (ФЦА) се произведуваат најновите модели на електричниот и хибриден „Фиат Панда“ и електричниот „Цитроен Ц3“.

Иван Ристиќ, претседател на синдикатот ФЦА Србија, вели дека ситуацијата во фабриката е добра.

„Производството расте, секој ден сè поголем број автомобили излегуваат од производствените ленти. А третата смена почна да работи. Сите возила што ги произведуваме веќе се продадени однапред и одат кај добро познат купувач“, изјави Ристиќ за РСЕ/РЛ.

Ристиќ наведува дека фабриката во Крагуевац вработува повеќе од 3.000 луѓе, дека се вработуваат нови, а бројот на произведени автомобили е трговска тајна.

„За среќа, не ја чувствуваме кризата на автомобилската индустрија во Европа. Во целосно производство сме. Правиме нов модел, побарувачката е голема и сè додека е така, нема да има проблеми“, додаде Ристиќ.

Кинеските возила се силна конкуренција

Професорот Душан Марковиќ потсетува дека главните причини за падот на производството во Европската Унија се намалената побарувачка поради глобалната неизвесност и последиците од војната во Украина, како и инфлацијата во еврозоната.

Според податоците од Европската статистичка агенција Евростат, производството во ЕУ значително се намалило во последните пет години; Во 2019 година се произведени 15,8 милиони автомобили, додека во 2024 година производството изнесувало 12,1 милион. Евростат ги наведува причините за падот од 23 проценти како намалување на побарувачката, транзицијата кон електрични возила, проблемите во синџирот на снабдување и економските турбуленции.

Марковиќ додава дека важен факт е пенетрацијата на производители од Азија, првенствено од Кина, кои доаѓаат со квалитетни автомобили кои се триесет проценти поевтини од европските.

Професорот Марковиќ ги објаснува причините за добриот бизнис во Крагуевац во средината на глобалната криза, го гледа тоа како квалитетен стратешки избор – кој автомобил да се произведува во Србија.

„Имавме среќа што менаџментот на Стелантис сфати во тоа време дека кинеските автомобили се всушност многу поевтини. А потоа се насочија кон поедноставување и правење на автомобилот што е можно поевтин. Така добивме модел кој моментално е популарен на европскиот пазар“, рече Марковиќ.

Нема национална стратегија

До некоја нова инвестиција, аквизиција или преместување на фабриките од ЕУ во Србија, каде што доаѓаат првенствено поради пониските трошоци за производство, проблемот со работната сила што ја изгубила својата работа на најниско платените, мануелни работни места во автомобилската индустрија останува. Компаниите главно вработуваат луѓе со најниски професионални квалификации за нив, па затоа им се плаќа малку априори.

Марковиќ вели дека постои решение, но дека државата сè уште не усвоила стратегија за развој на автомобилската индустрија.

„Мора да се мапираат локациите со автоматизирани погони и да се идентификуваат областите каде што можеме да се издржуваме. Треба да видиме и кои сегменти би можеле да ги апсорбираат загубите на работни места“, заклучи Душан Марковиќ.