Косово треба да ги одржи своите парламентарни избори на 9 февруари, деветти од прогласувањето независност на 17 февруари 2008 година. Ова ќе бидат први регуларни избори од 2010 година, бидејќи политичката нестабилност доведе до неколку предвремени избори во последниве години.
На изборите учествуваат 28 политички субјекти со 1.280 кандидати, од кои шест ја претставуваат српската заедница. Вкупниот број на запишани избирачи е 2.075.868. Од оваа бројка, 1.970.944 гласачи живеат во Косово, додека 104.924 се регистрирани во странство. Според пописот на населението спроведен во април и мај 2024 година, населението на Косово изнесува 1.586.659 жители. Овој диспаритет станува уште поизразен ако се земе предвид дека вкупниот број на пријавени граѓани вклучува млади луѓе кои се уште немаат право на глас. Централната изборна комисија (ЦИК) одреди 941 избирачко место во 38 општини, при што по едно место по општина е резервирано за условно гласање. Од 28-те политички субјекти, 19 се политички партии, пет се коалиции, два се граѓански иницијативи и еден е независен кандидат.
Косовското собрание се состои од 120 членови, а 20 места се резервирани за претставниците на малцинските заедници. Српската заедница има 10 мандати, бошњачката заедница три, турската заедница два, ромската (раески заедници) четири, а Горанската заедница едно место. Изборниот праг за обезбедување влез во косовското Собрание е одреден на 5%.
Трите главни политички претенденти се: Движењето Самоопределување (Ветевендосје-ВВ) предводено од Албин Курти, во сојуз со партиите Алтернатива и Гуксо; Демократската лига на Косово (ЛДК)на Лумир Абдиџику и Демократската партија на Косово (ПДК) предводена од Мемли Красниќи. Водечките опозициски партии не регистрираа заедничка предизборна коалиција што укажува на состојбата на нивните меѓусебни односи.
Исходите од изборите – и парламентарните и локалните избори закажани за есента 2025 година – ќе ја диктираат динамиката на потенцијалните политички и безбедносни случувања. Односите меѓу српските и албанските политички партии се очекува да се обликуваат за време на кампањата за парламентарните избори. Агресивната кампања може дополнително да ги влоши и онака заладените односи меѓу нив. Изборната кампања започна предвреме, а Косово останува заплеткано во сложеноста на геополитиката.
Косово уште еднаш го привлече вниманието на меѓународната заедница, бидејќи и Косово и Босна и Херцеговина се идентификувани како безбедносни жаришта на Западен Балкан. Во последниве години, Косово стана платформа за фабрикување различни политички скандали дизајнирани да создадат внатрешна нестабилност. Овој тренд стана особено изразен со доаѓањето на Албин Курти (ВВ) како шеф на владата на Косово. Одредени косовски опозициски партии, во соработка со сегменти на странски актери и непријателска фракција во судскиот и обвинителскиот апарат, ги прават сите напори да го соборат премиерот Курти. Аналитичарите сметаат дека Албин Курти успеал да разбие значителен дел од политичко-криминалните структури на Косово. Силата на овие структури е очигледна во нивните упорни обиди да го сменат од функцијата.
Не е тајна дека некои опозициски партии во Косово воспоставија врски со Белград. Нашироко се признава дека поранешниот претседател на Србија, Борис Тадиќ, лидерот на Демократската партија (ДС), негувал блиски односи со косовскиот премиер, а подоцна и претседател Хашим Тачи (ПДК). Тадиќ отиде дотаму што изјави дека со негова поддршка, Демократската партија на Косово (ПДК) ќе обезбеди полноправно членство во Социјалистичката интернационала (СИ).
Аналитичарите сугерираат дека една непријателска фракција во судството, особено во рамките на обвинителскиот систем, се подготвува да организира измислен скандал насочен кон премиерот Курти и некои од неговите најблиски сојузници за време на последната фаза од изборната кампања. Подготовките се завршени и прецизно се координираат во соработка со одредени странски актери, а скандалот се очекува да биде обелоденет во екот на кампањата.
„Српска листа“ станува политичка реалност
Претстојните парламентарни избори ќе послужат како тест и за српските политички субјекти да го зацврстат своето лидерство во српската заедница на Косово. На изборите ќе учествуваат шест српски политички субјекти: Српска листа (Српска листа), Српска демократија (Српска демократија), Српски народни покрет (Српско народно движење), За слобода, право и опстанок (За слобода, правда и опстанок), Партијакос Срба (Партија на косовските Срби) иГраѓанска иницијатива Народна правда.
Српската листа, најголемата политичка партија што ги претставува косовските Срби, ја има поддршката од официјален Белград. Од своето формирање во 2013 година таа победи на сите избори на кои учествуваше и, од ноември 2022 година, во голема мера ја бојкотираше владата на премиерот Албин Курти. Степенот до кој српските партии ќе соработуваат со идната влада на Косово ќе зависи од тоа кој ќе го освои нејзиното раководство. По парламентарните избори, ќе се одржат локални избори, кои ќе означат критичен момент за Србите и за северно Косово, што потенцијално ќе им овозможи на Србите да се вратат во институциите на локалната власт и ќе ги постави основите за формирање на Заедницата на српските општини (ЗСО).
Уште пред почетокот на изборната кампања, делови од српската опозиција и албанските политички партии иницираа конфронтација со Српската листа (СЛ), која ја ужива безрезервната поддршка на српскиот претседател Александар Вучиќ (СНС). Со таргетирање на Српската листа, изборниот фаворит во заедницата на косовските Срби, тие имаат за цел да го предизвикаат претседателот Александар Вучиќ и да ги искористат нивните лични врски со поединци во Белград вклучени во протестите кои сакаат да го соборат од власт. Стравувањата од формирањето на Заедницата на српските општини (ЗСО) опстојуваат, но често се претерани, бидејќи нејзината структура останува недефинирана. ЗСО останува чувствително прашање за двете страни, при што секоја има максималистички очекувања во однос на неговото спроведување. Неговото формирање е зависно од одржување на локални избори во северно Косово.
„Бугаризација“ и „католизација“ на Косово
Неодамнешниот попис на населението на Косово одигра витална улога во собирањето веродостојни податоци за информирање и обликување на севкупниот општествен развој на земјата. Сепак, пописот беше бојкотиран од српската заедница, особено во четирите северни општини со српско мнозинство (Митровица, Звечан, Лепосавиќ и Зубин Поток). Иако методологијата на ОН не наложува вклучување на етничката или верската припадност во податоците од пописот, овие податоци добија критично значење во контекст на Косово.
Бугарија ги искористува тензиите меѓу Србите и Албанците со тоа што „идентификува“ надуен број Бугари на Косово и им дава бугарско државјанство, со што практично им обезбедува државјанство на ЕУ. Србите, Бошњаците и Гораните беа особено мета, така што нивното население значително беше намалено поради агресивните напори на Бугарија да ги преквалификува како „Бугари“ преку издавање државјанство и бугарска документација.
Процесот на бугаризација во Косово е забрзан, при што Бугарија се обидува уставно да го легитимира присуството на Бугарите во демографската рамка на Косово. Следниот чекор вклучува измена на уставот на Косово за официјално признавање на бугарската заедница, по слични барања што веќе беа поставени во Република Северна Македонија. Во Албанија Бугарите се појавија за прв пат на неодамнешниот попис на населението. Според пописот од 2023 година, 2.281 поединец биле идентификувани како Македонци, додека 7.957 биле наведени како Бугари, и покрај тоа што ова е првиот попис што официјално ја вклучува бугарската малцинска заедница во Албанија. Во сите 11 претходни пописи, ниту еден жител на Албанија не беше идентификуван како Бугарин, што го истакна влијанието на засилениот процес на бугаризација. Крајната цел на Бугарија е Бугарите да добијат официјално признавање како малцинска заедница во Косово и, на крајот, да ја надминат српската заедница по бројност.
Заедно со „бугаризацијата“, Косово доживува растечки тренд на „католизација“, и покрај тоа што католиците сочинуваат само 1,75 отсто од населението. Овој тренд е поттикнат од организирани напори поддржани од одредени меѓународни актери, за да се зголеми бројот на католиците. Иницијативата го промовира наративот дека Албанците мора да се вратат на нивните наводни религиозни корени – католицизмот – под премисата дека тоа ќе ги доближи до Европа и ќе го воспостави католицизмот како централен за нивниот идентитет.
Историски гледано, Албанците биле поврзани со повеќе религиозни деноминации, а религијата не играла дефинитивна улога во обликувањето на нивниот национален идентитет. Сепак, некои опозициски лидери во Косово тајно преминаа во католицизам за да добијат наклоност кај одредени странски кругови, додека, пред неколку години, албанскиот премиер Еди Рама (ПС) јавно го прифати католицизмот. Ова е далеку од бениген проект и има потенцијал да ја наруши традиционалната верска хармонија меѓу Албанците. Сериозноста на овој проект е нагласена со податоците од неодамнешниот попис на населението во Албанија, кои откриваат дека, за прв пат, муслиманите повеќе не се мнозинска религиозна група. Проекциите покажуваат дека до 2050 година католиците би можеле да сочинуваат над 20 отсто од населението на Косово, додека Албанија се очекува да стане земја со најголема католичка заедница во регионот.
Аналитичарите сметаат дека Албин Курти има потенцијал и политичка сила да го зачува меѓуалбанското единство и да спречи верска поделба меѓу Албанците, што може да има трајни и далекусежни последици. Албанците мора да се вратат на придржувањето кон албанското обичајно право (Канонот на Ѓерѓ Кастриоти Скендербеу и Канонот на Леке Дукаѓини), кој историски обезбедува верска хармонија и се занимава со прашања од верска припадност меѓу Албанците.
Потребен е нов пристап за Косово
За ЕУ, редефинирањето на нејзиниот пристап кон Косово е покритично отколку едноставно назначување специјален пратеник за регионот. Меѓународната заедница како целина мора да прифати нова стратегија за Косово. Пролиферацијата на договори меѓу официјален Белград и Приштина резултираше со циклус во кој секој нов договор ефективно ги маскира недостатоците на неговиот претходник.
Дијалогот за нормализирање на односите со посредство на ЕУ пропадна поради недостатокот на кохерентна политика и визија на ЕУ за „менаџмент на конфликти и кризи“. Безбедносната криза најверојатно ќе продолжи во 2025 година, што ја нагласува итноста за постигнување договор за безбедносен пакет меѓу Косово и Србија. Ако и Косово и Србија имаат за цел да постигнат нормализирани односи и европска интеграција, тие мора да се усогласат со обединета европска безбедносна рамка.
Назначувањето на нов специјален претставник на ЕУ за дијалог е важно, бидејќи Мирослав Лајчак ефективно им ја отстапи контролата на процесот на други актери, неуспевајќи да воспостави јасни принципи за преговорите или за спроведувањето на Договорот од Брисел. Додека владите во Приштина се менуваа, главен преговарач на Србија постојано беше претседателот Александар Вучиќ. Сепак, Лајчак не е единствениот одговорен за колапсот на дијалогот за нормализација. Неколку земји-членки на ЕУ остварија паралелни врски и билатерални односи и со Србија и со Косово, поткопувајќи ги напорите за посредување на ЕУ. Улогата на САД, особено под новата администрација предводена од Доналд Трамп, е клучна за нормализирање на односите меѓу Србија и Косово. Шпекулациите дека данскиот дипломат Петер Соренсен ќе биде назначен за нов специјален пратеник на ЕУ за дијалог, најверојатно ќе ги зголемат ризиците од корупција.
Сегашното претседавање на Косово со ЦЕФТА означува важна можност. Во овој период, Косово мора да покаже конструктивен пристап кон регионалната соработка и да се фокусира на елиминирање на бариерите меѓу членките на ЦЕФТА за да ги зајакне економските врски и да ги зајакне другите форми на соработка во регионот.
Самоопределување (ВВ) подготвено за решавачка победа
Претстојните парламентарни избори во Косово ќе послужат како референдум за тоа дали Движењето Самоопределување (ВВ) може да обезбеди повеќе од 50 отсто од гласовите. Од 27 политички партии и еден независен кандидат што учествуваат на изборите, четири политички субјекти се предвидува да обезбедат повеќе од 90 отсто од вкупните гласови. Дваесет проценти од гласачите остануваат неопределени, што претставува значајна можност да се добие поддршка за време на кампањата. На речиси три недели до изборите, ВВ е јасен фаворит. Во моментов, ПДК ја држи втората позиција, иако се чини дека ЛДК има поголем потенцијал да ја престигне.
На речиси три недели до изборите, ВВ е јасен фаворит и не може да биде надмината од ЛДК или ПДК. Проектираниот удел на гласовите на ВВ се движи од 40% до 59%, во зависност од последната фаза од кампањата. ПДК моментално го држи второто место, но ЛДК, со својот потенцијал, сепак може да ја престигне и да ја освои втората позиција според уделот на гласовите. Во меѓувреме, ААК-НИСМА теоретски останува во борба за третото место.
(ИФИМЕС)